Auteursrecht: hoe gebruik je op de juiste manier een foto?

Het aanbod foto’s is indrukwekkend en toegang tot dit oneindige aanbod aan beeld is de afgelopen jaren veel makkelijker geworden. Je zoekt online op een bepaalde zoekterm, gaat naar afbeeldingen en in minder dan een minuut heb je de juiste afbeelding gevonden. Enorm handig, maar heb je eigenlijk wel toestemming om deze foto te gebruiken? Waarschijnlijk niet. 

Wanneer je zo’n foto zonder toestemming van de auteur gebruikt in bijvoorbeeld een brochure of op je website, ben je in overtreding van de auteurswet. Je hebt het auteursrecht op de foto geschonden en dat kan wel eens een hoop geld gaan kosten. In dit stuk vertellen we hoe je volgens de juiste regels een foto op je website kunt zetten, kunt gebruiken op social media of in een artikel kunt plaatsen.

Wat is auteursrecht?

De definitie van de term is als volgt: "Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld." (Artikel 1 Auteurswet).

Simpel gezegd betekent dit dat het auteursrecht de maker van een product, in dit geval een foto, beschermt tegen misbruik. De maker is namelijk de eigenaar van de foto (of tekening, of beeld, of schilderij, enzovoort) en alleen hij/zij/hen kan bepalen wat er met die foto mag gebeuren.

Zo kan de maker bepalen dat voor het gebruik van de foto’s die door hij/zij/hen gemaakt zijn, betaald moet worden. De fotograaf is de maker, en verdient zijn/haar/diens geld ermee. Dus wil je een foto gebruiken, dan moet je toestemming vragen aan de fotograaf. Ook maak je afspraken over het gebruik van de foto en bespreek je de kosten.

Zijn jullie het eens over de afspraken? Dan betaal je voor een licentie, ook wel ‘gebruiksrecht’ genoemd. Je koopt nooit de foto zelf en daarmee de auteursrechten. Het auteursrecht blijft altijd van de maker, tot zeventig jaar na overlijden tenzij er iets anders is vastgelegd.

Wanneer kun je aanspraak maken op het auteursrecht? 

Door het maken van een foto of een ander werk, krijg je automatisch auteursrechten. Dat gaat vanzelf, je hoeft daar verder niets voor vast te leggen. Naast het auteursrecht krijg je ook te maken met persoonlijkheidsrechten. Dit betekent dat de maker van het werk of beeld vermeld moet worden bij alle vormen van publicatie. Dit doe je bijvoorbeeld door middel van een caption onder een foto. Dat geldt zowel voor een publicatie op bijvoorbeeld een website, maar ook voor offline plaatsingen in een krant of brochure. De maker en eigenaar van het beeld bepaalt ook of er aanpassingen gedaan mogen worden. Wil je een uitsnede van een foto maken of de kleuren aanpassen? Allemaal handelingen waar de auteur eerst toestemming voor moet geven.

Auteursrechten in beheer

Een fotograaf kan besluiten om de rechten op zijn foto’s door een bureau of agentschap te laten beheren. Zo vertegenwoordigt het ANP honderden fotografen en agentschappen. Afspraken over het gebruik van de foto’s van deze fotografen of agentschappen, regel je als fotogebruiker dan met ons. Wij keren vervolgens een groot deel van de opbrengsten van de licenties uit aan de fotograaf. 

In uitzonderlijke gevallen verkoopt een fotograaf het auteursrecht wel eens aan een ander. Bijvoorbeeld bij de verkoop van een werk aan een museum of als er afspraken zijn gemaakt omtrent een freelanceopdracht. Auteursrecht wordt ook wel eens afgestaan aan een instantie zoals een uitgever of producent. De auteur bepaalt altijd zelf of hij/zij/hen de volledige rechten afstaat of alleen een deel van het auteursrecht. In zo’n geval is het belangrijk dat de gemaakte afspraken goed zwart-op-wit zijn vastgelegd. Wanneer dit niet schriftelijk is vastgelegd, blijven de rechten bij de maker. 

Komt de maker te overlijden, dan gaat het auteursrecht naar de erfgenamen. Zeventig jaar na het overlijden van de maker, komen de auteursrechten te vervallen en vallen ze terug in het publieke domein, tenzij dit anders geregeld is en vastgelegd.

Geen licentie, geen publicatie

Houd het auteursrecht dus altijd in je achterhoofd bij het gebruik van een foto. Vraag jezelf liever een keer te veel af of je wel toestemming hebt voor het publiceren van een beeld. Daarbij is het belangrijk dat je dit ook op papier hebt staan. Geen licentie? Dan geen publicatie.

Doe je dat toch, dan is dat hetzelfde als diefstal. We noemen dit ook wel ‘een inbreuk’. Fotografen en fotobureaus sporen dagelijks onrechtmatig gebruik van beeld op. Komen ze een inbreuk tegen, dan kun je als openbaarmaker een flinke boete riskeren.

Stel jezelf deze vragen voordat je een licentie afneemt

Het is voor alle partijen het prettigst als de licentieovereenkomst zoveel mogelijk details bevat over het toegestane gebruik van de foto. Je koopt een licentie in principe voor het gebruik van één keer voor een bepaalde periode, tenzij dit anders is aangegeven. Het is belangrijk om op voorhand te weten hoe vaak en waar je het beeld allemaal mag gebruiken. In veel gevallen wordt er namelijk door de maker, opnieuw een prijs in rekening gebracht bij nieuwe openbaarmakingen. Stel jezelf de volgende vragen voordat je een licentie afneemt:

• Wil je het beeld meermaals openbaar maken? Of is het voor eenmalig gebruik?
• Voor welke periode wil je het beeld gaan gebruiken? Een jaar? Een maand? Tien jaar?
• Waar ga je het beeld gebruiken? Alleen op je website of ook voor een advertentie en geprinte brochure? Probeer weg te blijven bij algemene termen als ‘online gebruik’, maar benoem bijvoorbeeld Facebook of Instagram. Wees zo specifiek mogelijk. 
• Wil je de foto alleen in Nederland publiceren of ook in andere landen, of wereldwijd?
• Moet het beeld een specifiek formaat hebben of ben je op zoek naar een bepaald detail van een foto? Zoals eerder gezegd mag je niet zomaar in een foto snijden. Vraag dit voordat je de licentie aanschaft na.

Hoe regel ik de rechten?

De veiligste manier van fotogebruik is om op zoek te gaan bij een fotobureau of via de website van een fotograaf. Dan zit je dicht bij de bron, kun je snel vragen stellen over gebruik, de tarieven, de rechten en heb je snel de juiste licentie geregeld.

Heb je een foto gevonden, maar weet je niet wie de fotograaf is of bij welk bureau de rechten liggen? Gebruik de foto dan niet, maar probeer eerst de bron op te sporen.Via Google Afbeeldingen kun je zoeken door de desbetreffende foto die je zoekt, te uploaden. Op deze manier lukt het vaak om de informatie van de fotograaf of het aangesloten fotobureau te achterhalen, waar je vervolgens contact mee op kunt nemen.

Als er geen link naar een fotograaf of fotobureau tevoorschijn komt, dan is er wellicht een andere website of publicatie waar de foto is gebruikt. Onderzoek die plekken en kijk of je een naam of bron kunt opsporen. Je kunt ook contact zoeken met de betreffende website en vragen waar zij de foto vandaan hebben.

Leidt je speurtocht tot geen resultaat, dan kun je twee dingen doen: de foto niet gebruiken (verstandig, want je hebt geen licentie) of de foto gebruiken nadat je contact hebt opgenomen met de Stichting Foto Anoniem. Deze stichting maakt het mogelijk om voor beeld waarvan de maker onbekend is, of niet gevonden kan worden, alsnog het auteursrecht te regelen. Zie voor informatie fotoanoniem.nl.