De eenvoud waarmee het tegenwoordig mogelijk is om niet alleen filmpjes of foto’s te maken, maar deze ook razendsnel met een groot publiek te delen, is ongeëvenaard. Tegelijkertijd rijst de vraag: is het eigenlijk wel toegestaan om zomaar foto's en/of filmpjes van anderen online te plaatsen? Hoe zit het bijvoorbeeld met portretrecht, filmen op de openbare weg of filmen met een drone?
Filmen op de openbare weg, mag dat?
In Nederland geldt er geen algemeen verbod om in openbare ruimtes of op de openbare weg te filmen. Dit betekent dat je over het algemeen vrij bent om opnames te maken van de omgeving en de mensen om je heen. Zolang je hun privacy niet schendt en je je aan bepaalde regels houdt.
Dit geeft je de vrijheid om beelden van de omgeving te maken en vast te leggen wat er allemaal gebeurt. Dat betekent dus dat je op openbare locaties alle vrijheid hebt om je verhaal op een creatieve manier te vertellen of het nieuws vast te leggen.
Filmen bij een ongeval
Over het filmen en fotograferen bij een ongeval is veel discussie. Los van de ethische afweging die je daarbij moet maken, is het fotograferen of filmen van een ongeval op de openbare weg in Nederland volgens de wet niet verboden. Het valt namelijk onder de vrijheid van informatiegaring.
Toch hoor je regelmatig over bekeuringen aan fotografen voor het filmen of fotograferen van een ongeval. Deze bekeuringen worden dan uitgedeeld voor ‘het hinderen van hulpverleners’, of ‘het als bestuurder filmen vanuit een rijdende auto’. Ze zijn dus niet specifiek voor het vastleggen van beelden in de publieke ruimte, omdat dit gewoon mag.
Vrijheid van informatiegaring
In Nederland bestaat 'vrijheid van informatiegaring', als onderdeel van de vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van informatiegaring betekent dat het toegestaan is om te filmen en fotograferen in openbare ruimtes.
Dit recht geldt niet alleen voor journalisten of fotografen, maar ook voor vloggers of gewone mensen die hun eigen activiteiten of die van anderen op straat willen vastleggen.
Privacy en portretrecht
Mag je dan alles zomaar filmen? In principe wel, maar daarbij moet je wel rekening houden met de belangen van de personen die je filmt of fotografeert. In Nederland geldt ook portretrecht. Portretrecht is complex, met verschillen tussen redactioneel en commercieel gebruik en tussen openbare en particuliere personen.
Kort gezegd houdt dit recht in dat - in principe - iedereen het recht heeft om te beslissen of zijn of haar portret openbaar gemaakt mag worden. Dit geldt voor zowel beelden van een gezicht, maar ook voor de naam of andere persoonlijke kenmerken. Ook geldt het niet alleen voor foto's, maar ook voor video-opnamen waarop iemand herkenbaar in beeld komt.
Toch weegt bij nieuwsgaring vrijwel altijd (uitzonderingen daargelaten) het algemeen belang zwaarder dan het individuele portretrecht. Omdat het dan in het belang van het publiek is te weten wat er is gebeurd.
Ook is er een verschil tussen het vastleggen van informatie en het publiceren ervan. Gaat het om gevoelige situaties, zoals bijvoorbeeld beelden van een ongeluk, een criminele activiteit of een hoogoplopende ruzie, dan is het belangrijk om terughoudend te zijn met publicatie.
Wil je een opname of foto van een persoon gebruiken? Dan moet je eerst toestemming vragen aan deze persoon, maar ook aangeven voor welk doel je het materiaal wil gebruiken. Geeft de ander toestemming? Dan mag je de foto of video gebruiken voor het doel waarvoor toestemming is gegeven. Geeft de geportretteerde persoon geen toestemming? Dan kun je de foto of het beeld niet zonder meer publiceren.
Portretrecht is complex, met verschillen tussen redactioneel en commercieel gebruik en tussen openbare en particuliere personen.
Portretrecht is complex, met verschillen tussen redactioneel en commercieel gebruik en tussen openbare en particuliere personen.
Uitzonderingen op het portretrecht
Er bestaan wel enkele uitzonderingen op het portretrecht, zoals bijvoorbeeld bij het maken van foto's op de openbare weg. Ook zijn er uitzonderingen voor journalistieke, wetenschappelijke of artistieke doeleinden.
In deze gevallen kan het portretrecht worden beperkt. Maar alleen als er sprake is van een legitiem belang en als het de belangen van de persoon in kwestie niet onevenredig schaadt.
Filmen of fotograferen op privéterrein
Voor het maken van opnames op een privéterrein gelden andere regels dan voor openbare plekken. Een restaurant, woning, tuin of bedrijf is privéterrein. Maar ook stations en bibliotheken vallen niet onder de openbare ruimte.
Het is daarom belangrijk om vooraf te controleren of een bepaalde locatie tot de openbare ruimte behoort. Twijfel je? Vraag dan altijd toestemming aan de eigenaar. Bij een privéterrein bepalen de huisregels van de eigenaar of het bedrijf of een video gepubliceerd mag worden.
Houd er wel rekening mee dat individuen nog steeds het recht hebben om video-opnames van zichzelf te weigeren, zelfs als de eigenaar van een locatie toestemming heeft gegeven.
Filmen op NS-stations en in de trein
Hoewel stations en treinen niet als openbare ruimte worden beschouwd, is het voor journalisten in de meeste gevallen wel toegestaan om hun werk te doen en te filmen. Het uitoefenen van journalistieke activiteiten op het station of perron valt binnen de huisregels van de NS en wordt gezien als het recht op vrije nieuwsgaring. Je moet er wel altijd toestemming voor vragen (bron: NS)
Particulieren die voor eigen gebruik niet-commerciële opnamen op het station of in de trein maken, hebben overigens geen toestemming nodig. Maar let op: voor het maken van opnamen in de cabine bij de machinist krijgen zowel particulieren als journalisten nooit toestemming.
Commercieel versus niet-commercieel publiceren
Het is van groot belang om goed na te denken over waar je jouw film of video gaat publiceren. Het onderscheid tussen commercieel en niet-commercieel gebruik van de video is hierbij van essentieel belang.
Niet-commercieel gebruik
Als je de video niet voor commerciële doeleinden wilt gebruiken, heb je als maker over het algemeen veel vrijheid. Bijvoorbeeld bij het maken van je eigen vakantiefilm, een nieuwsitem of een artistieke film voor een expositie. Je mag het beeldmateriaal gebruiken, zelfs als er andere mensen in gefilmd zijn.
Commercieel gebruik
Bij commercieel gebruik, zoals bijvoorbeeld bij reclame of een bedrijfsfilm, gelden andere regels. In het algemeen mag je de video niet delen als iemand duidelijk herkenbaar in beeld is. Ongeacht of het bedrijf hier wel of geen geld aan verdient. Het is dus belangrijk om vooraf toestemming te vragen aan de betrokkenen voordat je de video publiceert.
Toestemming vragen met een model release of quitclaimformulier
Als je mensen herkenbaar in beeld brengt, heb je een zogenaamd quitclaimformulier of een model release nodig. Dat is een document met informatie over het specifieke doel van het beeldmateriaal. En een belofte dat het beeld niet voor andere doeleinden wordt gebruikt. Als het document is ondertekend door alle partijen heb je toestemming om de gefotografeerde persoon in beeld te brengen voor dat specifieke doel.
Het is beter als het formulier specifiek is, maar vaak staat er alleen in of de publicatie commercieel of redactioneel is. Een ondertekend formulier is een contract, wat betekent dat de persoon later niet van gedachten kan veranderen over het geven van toestemming om het beeld te gebruiken.
Het is daarbij belangrijk dat mensen zich bewust zijn van de gevolgen van het ondertekenen van een dergelijk contract. Mensen die niet in staat zijn om de gevolgen te overzien, bijvoorbeeld omdat zij onder invloed zijn of niet voldoende denkvermogen hebben, mogen niet ondertekenen. Zo hebben minderjarigen toestemming van hun ouders nodig.
Filmen met drone
Voor het filmen met drones gelden standaard beperkingen. Zo zijn er bepaalde no-fly zones en mag een drone maar maximaal 120 meter hoog vliegen. Daarnaast moet deze altijd een veilige afstand van mensen en gebouwen houden en moet je als gebruiker de drone altijd in zicht hebben. Daarnaast is het toegestaan om met een drone foto's en video's vanuit de lucht te maken, zonder dat hiervoor een luchtfotovergunning nodig is.
Er zijn wel wat inhoudelijke beperkingen van toepassing. Zo mag je geen beelden maken van militaire objecten en dien je rekening te houden met de privacywetgeving. Het is alleen toegestaan om te filmen en fotograferen op plekken waar je normaal gesproken ook mag komen en waar je met een reguliere camera mag fotograferen.
Dit betekent dat je geen opnames mag maken waarin privacy wordt geschonden in afgesloten tuinen of terreinen. Geen beelden waar herkenbare personen op staan of andere zaken waarmee specifieke personen te herleiden zijn. Bovendien zijn er ook beperkingen op vluchtlocaties, zoals gecontroleerde luchtruimen waar dronevluchten verboden zijn.
Wil je vliegen in gebieden of onder omstandigheden waar dit normaal gesproken niet is toegestaan? Dan heb je meestal een ontheffing nodig. Bekijk voor welke uitzonderingen je er een nodig hebt en voor het aanvragen van een ontheffing op de site van de Inspectie Leefomgeving & Transport.
Nu je weet op welke plekken je mag filmen en fotograferen en hoe het zit met zaken zoals portretrecht en privacy, staat niets je meer in de weg om mooie opnamen te maken.
Meer weten over een succesvolle beeldstrategie?
Hulp nodig om deze lessen in de praktijk te brengen? Of ben je op zoek naar een goed videobeeld voor jouw nieuws? Van het versturen van persberichten die resultaat opleveren tot het meten en bewijzen van de impact van pr: ANP Business kan je hierbij van dienst zijn.
